مقالات

عرفان حلقه همسو با تفکر نوین

عرفان حلقه همسو با تفکر نوین

 

جنبش تفکر نوین :تفسیری فلسفی از عقاید تفکر نوین است که در اوایل قرن نوزده آغاز شده و امروزه این گروه شامل سازمان های سکولار ، فرقه های مذهبی ، مولفان ، وافرادی هستند که دارای عقایدی هم چون قانون جذب ،تفکر مثبت ف متا فیزیک ، شفادهندگی ،تجسم خلاق و قدرت شخصی هستند .(حسن زاده،1393،ص211)

عرفان حلقه: گروهی با عنوان عرفان حلقه از سال 1370 شروع و از سال 1384 به صورت رسمی به فعالیت پرداختند و کلاس برگزار کردند  و کتاب هایی مثل عرفان کیهانی ، انسان ومعرفت و انسان از منظری دیگر به نام آقای طاهری که مؤسس گروه است منتشر کردن .کلاس ها در هشت دوره برگزار می شود و در نهایت افراد مستر و درمانگر می شوند. برای ورد به آن باید توسط یکی از کاربران و یا مربیان متصل به شعور کیهانی شد.

چکیده:

 در بحث تفکر نوین اصولی مطرح است که بطور مشترک در اکثر جنبش های معنوی نو پدید دیده می شود . با رصد محتوای عرفان حلقه که شامل کتاب ها و جزوات آموزشی است دیده می شود که عرفان حلقه از در بر داشتن این اصول مستثنی نبوده

 

مقدمه:

 

نیاز به عبودیت و معنویت نیازی است که خداوند در فطرت بشر قرار داده و راه صحیح پاسخ به آن را نیز نشان داده  اگر این نیاز پاسخ حقیقی پیدا نکند دچار انحراف می شود .متأسفانه بشر امروز از مسیری که خدا برای او در نظر گرفته دوری گزیده ودچار انحراف شده .

ما امروزه در دوره ای زندگی میکنیم که فرقه های بسیار متنوع معنویت گرا که مدعی پاسخ گویی به نیاز روحی بشر است،از گوشه و کنار جهان سر در آورده اند .

در جهان امروز عده ای هوشمندانه نشسته اند برای تحکیم پایه های استیعلای خودشان برنامه ریزی می کنند و مدل های از معنویت اراءه می دهند که با مبانی آنها سازگار باشد و فرقه های مختلفی را طراحی کرده اند .

رهبران معنوی در جنبش تفکر نوین به بهانه های مختلف دور هم جمع می شوند و با ارءه اصول تفکر نوین ،پذیرش جامعه جهانی در مورد دین جدید تفکر نوین را اجتناب ناپذیر می نمایانند .( حسن زاده،1393،ص175)

در این مجال نگاه کوتاهی داریم به اصول تفکر نوین در عرفان حلقه.

نگاهی به عرفان حلقه

حدودا از دهه 70 گروهی با عنوان عرفان حلقه در کشور ما شروع به فعالیت کردند که موسس آن محمد علی طاهری  می باشد.

.

مروجان عرفان حلقه با انتشار کتاب و بر گزاری دوره های متعدد آموزه های خودشان را آموزش دادند وبحث معنویت و درمان را مطرح کردن با این ادعا که معنویتی که آموزش میدهند هماهنگ با اسلام است منتها با نگاهی به محتوای عرفان حلقه  روشن می شود که آموزه های آن نه تنها از اسلام گرفته نشوده ، بلکه در برخی موارد کاملا با اسلام تناقض دارد .                                                                                                                                 

   البته در مواردی دیده می شود  از آیات  در راستای اهداف خودشان استفاده کرده  و در واقع  از تاویلات نابجای  قر آنی استفاده میکنند ،برای تایید خود و هدف آنها از استفاده از این ادله دینی این است که نشان دهند آموزه های اسلامی هم عرفان حلقه را تایید می کند نه اینکه عرفان حلقه برگرفته از اسلام باشد .

از محتوای کتاب های حلقه نیز بدست می آید که دین و اسلام در عرفان حلقه نقش ندارد برای نمونه به چند جمله اشاره می کنیم :

1-عرفان حلقه انسان شمول است وهمه انسان ها صرف نظر از نژاد ملیت و دین و مذهب و اعتقاد می توانند  آن را بپذیرند .(طاهری ،1387ص 20) در جای دیگر از همان کتاب اشاره  می کند تفکرات و اعتقادات نقشی در ایجاد اتصال ودریافت ندارد)ص94(

2-اساس این عرفان بر اتصال به حلقه های متعدد شبکه شعور کیهانی استوار است (همان ص19 )

3- انجام صحیح مناسک هر یک از ادیان الهی موجب گشایش عرفانی می شود (طاهری ،2011، انسان و معرفت ،ص 151)

از این جملات بدست می آید که تاکید در عرفان حلقه بر شبکه شعور کیهانی است ودین و مذهب در آن نقشی ندارد و با انجام مناسک هر دینی می توان  به گشایش عرفانی رسید وحرفی از اسلام نیست و روشن می شود که اگر در مواردی از آیات استفاده می شود فقط برای تایید  خودشان است . مطالب عرفان حلقه نه تنها اسلامی نیست،بومی وایرانی نیز نمی باشد چرا که مفاهیم و آموزه های آن بیشتر به آموزه های غربی و خارجی شبیه است..

 

با بررسي معنويت هاي که در جهان دارند فعالیت می کنند ديده مي شود که اصول و واژه های مشترکی بین آنها رایج است  تمام آنها گويا در مسيري مشخص حركت مي كنند تفاوت هاي ظاهري دارند اما تعاليم آنها خيلي شبيه هم است مثل رودهاي كوچكي كه همگي به يك درياچه متصل اند . و با توجه به یافته های رصدی م استراژدی محتوایی می توان هدف نهایی تفکر نوین را که دین نوین جهانی  است مشاهده کرد .

 هدف نهایی تفکر نوین همان رانده شدن ادیان اصیل توحیدی و ایجاد دین واحد جهانی است .(حسن زاده،1393،ص16)

این دست هاي پشت پرده اي را نشان مي دهد كه با برنامه مي خواهند تمام جهان را همسو با نظرات خودشان بكنند در اين راستا دين جهاني را طراحي كرده اند.

متاسفانه برخی از این مشترکات در عرفان حلقه نیز دیده می شود و گویا عرفان حلقه نیز با آنها همسو حرکت می کند .

ما در اینجا قصد تبین و توضیح دین نوین را نداریم  موضوع اصلی عرفان حلقه است منتها برای اینکه بتوانیم تشابهات آن را با عرفان حلقه برسی کنیم به صورت اجمال مطالبی را  درمورد دین نوین و اصول تفکر نوین  از کتاب به سوی دین جهانی آقای مظاهری سیف بیان می کنیم :

(تلاش براي ساختن دين جهاني با همه بزرگي و دشواري كه دارد در قياس با منافعي كه مي تواند به دنبال داشته باشد ناچيز و آسان است.

بنابراين ممكن است كساني كه به تسلط بر تمام جهان و بسط و نفوذ قدرت خود دركره زمين مي انديشند براي تحقق روياي دين جهاني دست به اقدام بزنند) (مظاهری ،1391،ص 41)

دين جديد بايد عناصر مشترك اديان را در خود داشته باشد تا مقبوليت جهاني پيدا كند و مردم دنيا آن را جايگزين براي دين اصلي خود بدانند علاوه بر اين دين جديد شامل مطالب جديدي نيز مي باشد كه در تئوري ها اثبات نشده و يافته هاي نسبتاً نوين علمي در علومي چون فيزيك، روانشناسي، فراروانشناسي ريشه دارد براي مثال بسياري از جنبش هاي دين نوين از انرژي و نيروهاي كيهاني و نظريه كوانتم استفاده مي كنند و مي كوشند نيروي خلاق هستي يا به عبارتي خداوند را به معناي همين انرژي كيهاني در نظر بگيرند. نيرو يا شعور سيالي كه براساس تئوري هاي متافيزيكي هركس از درون خود با آن مرتبط است و با قدرت فكر و فعال كردن قانون جذب يا استفاده از قانون عكس العمل (انعكاس) مي تواند از آن استفاده كند. اين طور گفته مي شود كه نتيجه ارتباط با اين خداي جديد كه نيروي بي كران و شعور نامحدود هستي تصور مي شود نوعي مثبت نگري و برانگيختن هيجانات مثبت نظير عشق آرامش، شادماني است. (مظاهری ،1391،ص 95)

در راستاي دين جهاني تلاش ها و سرمايه گذاري هايي انجام داده اند ونهادها وسازمانهای در راستای اهداف آنها فعالیت می کنند و از دل آن بحث تفكر نوين مطرح می شود .

اگر بگويم تفكر نوين همان دين نوين جهاني است زياد مسامحه نكرديم بلكه تقريباً به حقيقت موضوع رسيده ايم. تفكر نوين اين ايده را ترويج مي كند كه هوش بيكران ما يا خدا در همه جا حاضر است. روح ما كليت چيزهاي واقعي است و خود واقعي انسان مقدس است. تفكر مقدس، نيروي براي غلبه بر ناخوشي هايي است كه از ذهن سرچشمه گرفته و تفكر درست تأثير شفا دهنده دارد. (مظاهری ،1391،ص 70).

شكل گيري تفكر نوين از دهه 1830 آغاز شد و ريشه آن به آمريكا و انگليس بازمي گردد. ويليام جيمز تفكر نوين را «دين متمايل به سلامتي» ناميده است. جنبش تفكر نوين تفسيري فلسفي از عقايد تفكر نوين است كه در اوايل قرن نوزده آغاز شد و امروزه اين گروه شامل سازمان هاي سكولار فرقه هاي مذهبي مؤلفان و افرادي است كه داراي عقايدي هم چون قانون جذب، تفكر مثبت، متافيزيك، شفادهندگي، تجسم خلاق و قدرت شخصي هستند. اين جنبش را متفكرين و فلاسفه و هم چنين سازمان هاي مذهبي مختلفي از جمله كليساي وحدت، علم مسيحي و كليساي علم قدسي پيش مي برند (مظاهری ،1391،ص 71)

اصول تفکر نوین

تعاليم اساسي تفكر نوين شامل 10 اصل است:

1- حضور در همه جا و در آن واحد (حضور مطلق)                                                          ( Omnipresence)                    

طبق اين اعتقاد خدا در همه جا در آن واحد حضور دارد. البته در نگاه اول خدا به نظر مي رسد يا آن كل كه همه جزء آن است اما با بررسي معلوم مي شود منظور خير مطلق نيست بلكه شامل همه خوبي ها و بدي ها است و همه پليدي ها جزء آن است و بهترين نمادي كه اين معنا را مي رساند اين نماد است.    دايره كه نماد كمال است شامل خوبي و بدي است (سفيد و سياه) و در هر بخش جزئي از بخش ديگر هم است.

شيطان پرستان شيطان را درواقع اين طور معرفي مي كنند تركيبي از خير و شر اگر تاريكي هم دارد شما را به نور مي برد.

حضور مطلق 2 ويژگي دارد: 1- تركيبي از تاريكي و روشنايي 2- براي انسان دروني مي شود و انسان مي شود تجسمي از آن»

ابتدا می گویند خدا درون شماست پس خودت را بشناس و بعد می گویند خدای نبوده این فرافکنی فکر شما بوده خدا همان درون شماست وبیرون نیست.

2- شعور كيهاني (آگاهي برتر)                                                              (Higher Consciousness )

آگاهی و هوشمندی فراگیر ی که به واسته آن جهان اداره میشود .

آگاهي برتر در سنت هاي گوناگون با واژه هايي نظير شعور كيهاني، روح كيهاني، شيخنا، آتمن و تائو به آن اشاره مي كنند. اين مفاهيم در مورد آگاهي انسان كه به درجات بالاتر تكامل دست پيدا كرده و در مقايسه با ساير موجودات بيش تر مي داند اطلاق مي شود. (مظاهری ،1391،ص 74)

كامل ترين تجلي حضور مطلق همين شعور كيهاني است پس هر دو بعد خوبي و بدي را دارد با اين شعور برتر يا كيهاني و ارتباط با آن به حضور مطلق مي رسي و راه آن روح القدس است.

3- روح مقدس                                                                                                   (  Holy spi      )

اين واژه در اديان ابراهيمي به صورت هاي مختلف درك شده در اسلام فرشته اي كه حامل روحي است و در مسيحيت نقش واسطه ميان پدر و پسر را دارد. در تفكر نوين به تقدسي جاري در انسان اشاره مي كند و او را سرچشمه آگاهي و قدرت كائنات معرفي مي نمايد. (مظاهری ،1391،ص 75)

روح القدس همان نداي دروني مي دانند كه براي همه انسان ها است و مي گويند اگر به آن گوش دهي به مطلق تبديل مي شوي و جاويدان.

اصول ديگر تفكر نوين نظير تجسم خلاق و قانون جذب مبتني بر اين قسمت مي باشد.

4- قانون جذب            ) (Law of Attraction 

قانون جذب عقيده اي متافيزيكي است كه دوستي، دوستي را جذب مي كند. و تفكر مثبت و منفي باعث نتيجه فيزيكي مثبت و منفي مي شود. (مظاهری ،1391،ص 75)

طبق قانون جذب هركس بايد به نداي درون گوش دهد و به احساس خودتان توجه كنيد در اين صورت كائنات فرمان بردار مي شوند و شما به قانون جذب دست مي يابيد.

5- تجسم خلاق             (Creative Visualization)

عبارت است از تمرين براي تأثير گذاشتن بر جهان بيروني از طريق تغيير تفكر يك نفر. اين واژه نيز از واژه تفكر مثبت تأثير پذيرفته و طرفدارانش آن را زياد به كار مي برند اين واژه در قرن نوزدهم در آمريكا همراه با جنبش تفكر نوين مطرح شد (مظاهری ،1391،ص 74) طبق تجسم خلاق شما مي توانيد هرچه مي خواهيد بي آفرينيد با تناسخ نيز ارتباط دارد بدين نحو كه شما زندگي بعدي خودتان را هر طور كه بخواهيد مي توانيد انتخاب كنيد.

6- قدرت انتخاب                 (Power of Choice)   

اين واژه را در اصل فيلسوف تفكر نوين و علم ذهن فرد يك بايلس در قرن 19 با اين جمله معرفي كرد كه: قدرت انتخاب فرد، فرد را قادر خواهد ساخت كه او مثل يك فرشته يا ديو فكر كند همانند يك برده يا پادشاه. هر چيزي كه او انتخاب كند، ذهن، آن ها را ايجاد و آشكار مي كند (مظاهری ،1391،ص 76)

انتخاب هر چيزي و بود و نبود آن به انسان مربوط مي شود.

7- دعاي مثبت                     (Affirmative Prayer)

دعاي مثبت شكلي از دعا يا تكنيك متافيزيكي است كه بيش تر بر خروجي مثبت متمركز شده است تا موقعيتي منفي. چنان كه اگر كسي مريض است هنگام دعا بايد توجه كند كه دعايش به صورت تلقين درباره موقعيت مطلوب و سلامتي متمركز شود و تأكيد كند كه اين امر محقق مي شود، نه اينكه اول مريضي را احساس كند و سپس براي رفع آن از خدا كمك بخواهد. (همان ،ص 73 )

در اينجا دعا در واقع همان تلقين است كه در آن از نيروهاي دروني نيز استفاده مي شود.وجملات تاکیدی وتلقینی جایگزین دعا میشود .

8- جاذبه                    (Animal magnetism)   

اين واژه در كاربرد مدرن به طيفي از جاذبه هاي موجود در بعد حيواني، نظير جاذبه جنسي فرد يا كاريزما بازمي گردد درواقع اين واژه به جاذبه سيال مفروض يا محيطي روحاني اطلاق مي شود كه در بدن موجودات زنده جاي دارد. (همان ص 73)

اين قسمت از جاذبه حيواني تا كاريزماتيز (افراد برتر) را دربر مي گيرد.و از واژه هیپنوتیزم نیز استفاده میشود .

9- خوش بيني                                                                                                          Optimism 

فرهنگ آكسفورد اين واژه را چنين تعريف كرده: اميدواري و اعتماد نسبت به آينده، يا خروجي موفقيت آميز چيزي، گرايش به داشتن ديدگاه مساعد و اميدوارانه. (همان ص 76)

خوش بيني تلاش براي تغيير ديدگاه خود براي رويارويي با پديده ها است تسليم شدن در برابر واقعيت همان طور كه هست تفسير خوب داشتن از بدي ها. خوش بینی در چند سطح مطرح میشود  از خوش بینی به خود و توجیه گناه تا خوش بینی به شیطان  

10- عصر جديد                  (Affirmations of New age)

عصر نوين در اصطلاح چتري است كه بر شبكه گسترده اي از افراد و گروه هاي همپوش با معتقدات و جهت گيري بسيار متفاوت اطلاق مي شود كه ممكن است آميزه اي از طلب مكمل، جنبش استعداد بشري نئو پيگنيسم، فكر نو،رازوري، شامانيسم، ويكا يا جادوگري باشد كه هيچ اتفاق نظري ميان آنها نيست. محور اصلي تفكر نوين اين است كه عصر نوين آگاهي معنوي بشر از راه خواهد رسيد و با اين آگاهي نوين، عشق صلح و آرامش در جهان گسترده خواهد شد. (همان ص 72)

باور به تناسخ و ارتباط با موجودات ماورایی از ویژگی های عصر جدید است.

ماریان ویلیامسون یکی از نویسندگان معروف در حوزه ی عصر جدید به حساب می آید. در سال1994 توصیف خویش از این نهضت های رنگارنگ را این گونه بیان می کند ؛” ما یک گروه جورواجوریم، گروهی بی نام، اما یگانه در روح. ما به شیوه های مؤثر بر جهان تاثیر می گذاریم. ما از خو گرفتن های صرفا این جهانی روی گردانیم … ما روند کلی تغییر را حس می کنیم. گونه ای الکترسیته ی کیهانی در رگ های ما جاری است. ما علی رغم شخصیت ها و علایق ناهمگونمان، همگی در یک نکته ی بسیار مهم اشتراک نظر  داریم که بشر به چهار راه مهمی رسیده که در آن، روح، به تنهایی قادر است ما را به بقای انسان رهنمون شود … ما امیدواریم جهان را تغییر داده و به جایگاه عشق و رحمت بدل کنیم … از موجودات واسطه ای  که مدعی اند از ثریا آمده اند تا بنیادگراهای مسیحی، از پیشگویی های نوستراداموس تا رؤیا های مریم عذرا، از فرشته هایی که در گوش یک نجار نجوا می کنند تا گروه متفکران علمی، همه و همه دگرگونی جهان و بلایای احتمالی در سال های پیش رو را پیشگویی کرده اند … اگر ما تصمیم بگیریم آن سطح زیر بنایی را که بر آن قرار داریم گسترش دهیم، ساختارهای جدید جایگزین علیت های فروپاشی پیشاهزاره ای خواهند شد و بیست سال آینده طلیعه ی یک عصر روشن خواهد بود. عصری که درخشان ترین نوری را که جهان تاکنون شناخته، خواهد داشت … ما یک انقلابیم 17-19. به نقل از کتاب دین در قرن بیست و یکم

 

 

بررسي اين اصول نشان مي دهد كه تفكر نوين در هماهگي كامل با مباني غرب طراحي شده باور به عصر جديد با روياي بزرگ فراماسونري منطبق است، تأكيد بر بهشت اين جهاني باورهايي نظير دعاي مثبت، تجسم خلاق و قانون جذب بطوركلي به زندگي دنيوي و دست يابي به خوشي ها و لذت هاي اين جهاني معطوف اند و ابعاد ديگري را از هماهنگي تفكر نيون با سكولاريسم نشان مي دهد. قدرت انتخاب، جاذبه حيواني و روح قدسي در كنار بي رنگ شدن خدا (كه در اديان ابراهيمي در رأس است و با صفات عالي توصيف مي شود) نوعي اومانيسم معنوي است. تقدس منهاي ارزش هاي الهي (مظاهری ،1391،ص 77)

يكي از اين معنويت هاي نوظهور كه در ايران فعاليت بيشتري دارد عرفان حلقه است كه رگه هاي تفكر نوين در كتاب هاي آن مشهود است و بعضي قسمت ها پررنگ تر ديده مي شود البته مؤسس آن آقاي طاهري با ادبيات ديگري در كتاب هاي عرفان حلقه آورده براي نمونه در آموزه هاي عرفان حلقه آمده: همه سير و سلوك ها از طريق اتصال به حلقه ها انجام مي شود و اتصال فقط از طريق مركزيت عرفان حلقه مي باشد. يا اينكه همه چيز را به شعور كيهاني نسبت مي دهند و درمان را از شعور كيهاني مي دانند و كسي حق معرفي با نام ديگري ندارد … اين مطالب نشان از نوعي اومانيسم معنوي و تقدس منهاي ارزش هاي الهي است كه در تفكر نوين اشاره شد. در قسمت بعدي به نمونه هاي ديگري اشاره مي شود.

اصل تفكر نوين در عرفان حلقه

1- حضور مطلق در عرفان حلقه 

[در تعريف حضور مطلق گفته شد كلي كه همه جزء را دربر دارد هم خير و هم شر و همچنين نگاه مثبت به شيطان داشتن]

طبق نظر عرفان حلقه همواره دو  شبكه در جهان هستي فعاليت مي كنند يكي شبكه مثبت و يكي شبكه منفي.

در مبحث قانون بازتاب در كتاب انسان از منظري ديگر نموداري در صفحه 197 آمده بدين شكل در اين شكل شبكه مثبت و منفي را از خدا نشان مي دهد.

نمودار ص

و در عرفان حلقه آمده:

«كليه اطلاعات ماورايي كه انسان بدست مي آورد يا از شبكه مثبت مي باشد و يا از شبكه منفي»(طاهری،1388،ص93)

در اين رابطه نموداري هم در صفحه 92 كتاب انسان و معرفت آمده:

نمودار

نمونه اي ديگر در اين رابطه نماد عرفان حلقه است كه دايره بودن آن نشان كمال است و سياه و سفيد بودن نشان خير و شر يعني كمالي كه هم خير در آن است و هم شر.

نماد عرفان حلقه

یکی دیگر از مباحثی که در عرفان حلقه آمده و با حظور مطلق تفکر نوین مشابهت دارد بحث انسان و رب است طاهری کمال را در  درک بالقوه خدایی بودن میداند “نمونه ی ایده آل وجود آدم که کمال بالقوه ی او را نشان میدهد اله او نام می گیرد ” (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص231)

ملک آدم ،اله آدم و رب آدم هیچ یک از وجود آدم جدا نبوده ، هر یک بعدی از وجود او هستند که در حرکت او نقش دارند (همان ص232)

“پس رب هر کس نمونه ی عینی و کمال یافته او در پایان چرخه است” (همان ص233 )

در حضور مطلق تفکر نوین گفته شد شیطان را ترکیبی از خیر و شر میدانند عرفان حلقه نیز نه تنها نگاه منفی به شیطان ندارد در مواردی با نگاهی مثبت از او این چنین یاد میکند : ابلیس اولین معلم است (همان ص219 )

و در جایی دیگر می گوید :اگر شیطان نبود جستجوی کمال و خداجویی معنا نداشت) طاهری ،1391 ، مدیریت کل نگر ص46)

2– شعور كيهاني (آگاهي برتر) درعرفان حلقه

اصطلاح دیگری که در تفکر نوین مطرح شد شعور کیهانی بود  و بیان شد که با ارتباط با آن به حضور مطلق میرسی و اینکه شعور کیهانی دو بعد خوب و بدی دارد .

 

در عرفان حلقه نیز بحث شعور کیهانی به صورت گسترده بیان شده و اتصال ها را به آن انجام میدهند و  هم چنین شعور کیهانی رامتشکل از دو بخش مثبت و منفی میدانند . “شبکه شعور کیهانی مجموعه هوش، خرد و یا شعور حاکم بر جهان هستی است که به آن آگاهی نیز گفته می شود و یکی از سه عنصر موجود در جهان هستی است. سه عنصر فوق عبارت است از ماده، انرژی و آگاهی”. (طاهری ،1387،ص20)

شعور كيهاني از كليه واژه هاي مهم عرفان حلقه است كه همه اتصال ها را به آن مي دانند و درمان را از او مي دانند و مي گويند هيچ كس حق معرفي اين را با نام ديگري جز شبكه شعور كيهاني ندارد به نمونه هايي از كتاب هاي عرفان حلقه اشاره مي كنيم:

  1. كار درمان صرفاً توسط شعور الهي انجام مي شود. (طاهری،1388 ،ص 85)
  2. هيچ كس حق معرفي اين اتصال را با نام ديگري غير از شبكه ي شعور كيهاني … ندارد (همان ص 90)
  3. نظر به اينكه درمان توسط شعور كيهاني انجام مي گيرد … (همان ص 111)
  4. عامل و محرك اين حركت شبكه شعور كيهاني است – جهان هستي مادي از آگاهي يا شعور آفريده شده (طاهری ،1387 ،ص 31)
  5. «اساس اين عرفان بر  اتصال به شبكه شعور كيهاني است .(طاهری ،1378،ص19)
  6. تسليم شدن منجر به دريافت آگاهي مي شود (طاهری ،2011،انسان و معرفت ص 71) و تنها راه دست يابي به حقايق (حقيقت) دريافت وحي و الهام است (همان ص 59) دريافت آگاهي مي تواند رمزي از رموز خلقت را باز كند (همان ص 127)
  7. هوشمندی کل شکل دهنده جهان دو قطبی است – متناسب با نقش خود هوشمندی مثبت یا هوشمندی منفی نام میگیرد.( طاهری ،2011،انسان و معرفت ص67)
  8. وقتی انسان به شبکه مثبت متصل میشود در معرض آگاهی های این شبکه قرار میگرد وشبکه منفی دریچه آگاهی های منفی را به روی او باز میکند (طاهری ،1387 ،ص 134 )

همان طور كه مي بينيد اساس عرفان حلقه شعور كيهاني است و هركسي با هر دين و اعتقادي مي تواند متصل به آن شود و به محض اتصال هم در معرض الهام و آگاهي قرار مي گيرد و مي تواند دريافت كند . در بین اصطلاحات عرفان اسلامی  بحثی با عنوان شعور کیهانی نداریم وچنین معنا ومفهومی ، با کارکرد هایی که در عرفان حلقه برای آن قائل اند ، در اسلام جایگاهی ندارد.

در حالی که می بینید عنوان شعور کیهانی با مفهومی که در عرفان حلقه دارد چقدر شبیه  تفکر نوین و معنویت های غربی است . البته شعور کيهاني مورد نظر عرفان حلقه با شعور عالم از ديدگاه قرآن متفاوت است. شعور قرآنی  روح به حق است. غرق در تسبیح خداست و کاری غیر از این ندارد. خدمات درمانی ارائه نمی دهد. ملکوت اشیاء است و با بعد مادی جهان نسبتی غیر از غیب و ظهور ندارد. در تدبیر امور عالم مداخله نمی کند

 

 

3- روح القدس

در تفكر نوين روح القدس به اين معنا بود كه تقدسي جاري در انسان است و او را سرچشمه آگاهي و قدرت كائنات معرفي مي نمايد. در عرفان حلقه هم از روح القدس صحبت هايي شده و مي گويد در وجود انسان ايفاي نقش مي كند و مطالب ديگر نيز در كتاب هاي عرفان حلقه ديده مي شود كه به نظر شبيه همين روح القدس تفكر نوين مي باشد كه به آنها اشاره مي كنيم:

1- دروجود انسان سه روح ايفاي نقش مي كند و در خدمت نفس او قرار مي گيرد: روح الله – روح القدس – روح هادي ..

روح القدس: هم در شكل گيري مركب نقش دارد و هم كارگزار روزي رساني معنوي است خداوند به وسيله ي اين كارگزار انسان را به بلوغ معنوي مي رساند اين مخلوق الهي معلمي است كه به وسيله وحي و الهام نقش خود را ايفا مي كند (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 203)

2- عضو سوم حلقه روح القدس است كه حلقه را تكميل مي كند و خداوند فيض خود را به واسطه روح القدس جاري مي نمايد (طاهری ،1387،ص 17)

3- انسان در جسم فقط مي تواند به درك توان بالقوه ي خدايي بودن خود پي ببرد و قادر نيست آن را بالفعل تبديل نمايد … كمال در جسم يعني رسيدن به توان بالقوه ي الهي و ادراك هاي بالقوه عبارت اند از: درك اناالحق – درك يكتايي و تن واحده – درك حضور يار … (طاهری ,1388،ص 132)

4- توضيحي كه عرفان حلقه براي ملك آدمي آورده و مي گويد نقشه الهي براي كمال را به او مي دهد بسيار شبيه روح القدس در تفكر نوين است طاهري مي گويد: «آنچه گنجينه صفات الهي را از عالم بالاتر دريافت مي كند و به اله مي سپارد مَلِك نام مي گيرد. (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 231)

هيچ يك از اين 3 (ملك آدم – اله آدم – رب آدم) از وجود آدم جدا نبوده، هريك بعدي از وجود او هستند كه در حركت او نقش دارند. (همان ص 232)

5-بيت الله فقط به انسان اطلاق مي شود زيرا تنها مكاني است كه  خداوند از روح خود در آن دميده است لذا نزديك شدن به حريم انسان ها بايد با تقدس كامل صورت گيرد و هيچ انساني حق تجاوز به حريم ديگري را نخواهد داشت. (طاهری ,1388،ص 141)

6- فيض حلقه ي وحدت از بركت نزديكي و وحدت حداقل دو نفر ايجاد مي شود و هركجا حداقل دو نفر در حلقه ي جمع باشند، عضو سوم روح القدس (شبكه شعور كيهاني) و عضو چهارم خانواده است (همان ص 84)

يكي ديگر از مواردي كه در عرفان حلقه آمده و همسو با مباني تفكر نوين است «من معنوي» مي باشد كه شبيه به اصل روح القدس مي باشد. طاهري در كتاب انسان و معرفت صفحه 214 مي آورد: يكي از ابعاد وجود انسان من معنوي (معلم درون) است. من معنوي كارگزاري است كه انجام اموري را برعهده دارد: و بعد در ادامه تزكيه و تعليم و هدايت و گمراهي و بخشش را از كارهاي من معنوي معرفي مي كند و شفاعت من معنوي را يكي از انواع شفاعت در قيامت مي داند و مي گويد هر چهار نقشي كه من معنوي ايفا مي كند نوعي ياري و كمك وجود دارد.

4– قانون جذب

طبق قانون جذب در تفکر نوین هر کس باید به ندای درون گوش بدهد در این صورت کائنات فرمان بردار میشود این معنا در عرفان حلقه با زبانی متفاوت بیان شده

مفهوم نظر در فرادرماني و قانون بازتاب كه در كتاب هاي عرفان حلقه آمده خيلي شبيه قانون جذب است در تفكر نوين لذا بدين منظور اشاره اي به آنها مي كنيم.

1-دنیای عرفان دنیای است که اسم را هم نمی دانی اینجا یک نظر بکنی ، یک بشکن بزنی اون طرف بگوید من درمان شدم”(ص63دوره یک)

2-“در اين نوع درمان به طوركلي به حداقل يك مشخصه از مشخصات بيمار نياز است، نام بيمار و يا عكس بيمار … در اين صورت نام بيمار يا معرف را وارد فهرست بيماران خود كرده و يا ذهني آن را مرور مي كنيم (موضوع نظر در عرفان) “(طاهری ،1387،ص 105)

3-آن چیزی که منظور شما باشد آن اجراء می شود(ص18 دوره مستری)

4-اتصال فقط با يك توجه آني (نظر) صورت مي گيرد و نتايج قابل توجهي مي انجامد (طاهری ،2011، فرادرماني ص 124)

5-اصولاً اساس برقراري هر اتصال و جاري كردن هر حلقه اي با نظر است. هرچه در وادي عرفان جلوتر رويم مفهوم نظر ملموس تر مي شود. نظر از نيت هم كوتاه تر است. در كمتر از كسري از ثانيه نظر توسط فرادرمانگر اتفاق مي افتد با نظر فرادرمانگر – فرادرماني آغاز مي شود و ديگر هيچ كاري و هيچ عملي از طرف فرادرمانگر نياز نيست – (ص 27 گروه آموزشي عرفان حلقه دوره يك نسخه 3)

قانون بازتاب(در عرفان حلقه)

هر انساني در هر لحظه داراي بازتابي وجودي است كه نتيجه پندار و گفتار و كردار اوست (طاهری ،1387،ص 196)

در پس هر انگيزه،‌ انديشه، كلام و رفتاري، اشتياقي وجود دارد كه براساس قانون بازتاب فرد را به نتيجه اي متناسب با خود خواهند رساند (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 215 )

در جهان هستي مادي هر عملي عكس العملي به همراه دارد. هريك از كار و انديشه او (انسان) واكنشي نهفته است كه او را به نتيجه آن فكر يا عمل مي رساند (طاهری ، بینش انسان ،ص 110)

اشتياق تنها عامل محرك در راه رسيدن به كمال است و كليه دريافت هاي انسان مزد اشتياق اوست (طاهری ،1388ص 99)

5- تجسم خلاق

مطالبي كه در مورد جهان مجازي در عرفان حلقه گفته شده و نتيجه آن اين است كه دنياي كه ما مي بينيم ساخته و پرداخته ذهن ماست و حقيقت آن در خارج از ذهن چيز ديگر است كه دقيقاً به تجسم خلاق مربوط مي شود.

  1. جهان هستي از حركت آفريده شده …. در نتيجه جهان هستي نيز مجازي مي باشد … بنابراين جهان هستي وجود خارجي ندارد و تصويري مجازي از حقيقت ديگري بوده (طاهری ،1388ص 60)
  2. جهان هستي فاقد شكل و منظري ثابت بوده هر ناظري آن را بسته به سرعت حركتش در فضا و فركانس چشمش به شكلي مي بيند اگر ناظر وجود نداشته باشد جهان هستي نيز وجود نخواهد داشت (طاهری ،1388ص 68)
  3. جهان هستي مادي مجازي بوده و حقيقت وجودي ندارد (طاهری ،1387،ص 30)

اساساً خدا و كمال را بالقوه دانستن كه در اساس نامه عرفان حلقه هم تأكيد شده زيربناي تفكر نوين است كه آن را با تجسم خلاق همراه مي كند براساس تجسم خلاق خدا و اله همان نيروها و كمال دروني است كه آدمي آن را فرافكني مي كند و به موجودي متعالي نسبت مي دهد اما درواقع خدا همان نيروهاي دروني و كمال دروني انسان است اين پندارهاي كاذب تفكر نوين با ادبياتي متفاوت در عرفان حلقه بيان شده.

نمونه ي ايده آل وجود آدم كه كمال بالقوه ي او را نشان مي دهد اله او نام مي گيرد (طاهری ،2011،انسان و معرفت ص 231 ) انسان در جسم فقط مي تواند به درك قواي بالقوه ي خدايي بودن خود پي ببرد و قادر نيست آن را بالفعل تبديل نمايد. كمال در جسم يعني رسيدن به توان بالقوه ي الهي (طاهری ،1388ص 132)

در پايان چرخه از هر كسي مي پرسند آيا با توجه به توانايي خدايي كه بدست آورده است جدايي از عالم وحدت را مي پسندد و مي خواهد خودش خدايي كند و يا به وحدت ملحق مي شود و خدايي عالم وحدت را مي پذيرد اگر جواب مثبت داد وارد جهان تك قطبي شده اگر منفي سير مجدد در چرخه را ترجيح داده … (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 233).

6– قدرت انتخاب

یکی دیگر از اصطلاحاتی که در تفکر نوین مطرح شد قدرت انتخاب بود و گفته شد هر چیزی را که انسان انتخاب کند ذهن او ایجاد می کند و بود و نبود آن به انتخاب انسان مربوط می شود. این معنا درعرفان حلقه بیشتر در تشعشع دفاعی دیده می شود دربحث درمان و تشعشع دفاعی آمده همین که به ذهنتان بی آید و بخواهید  خواست شما انجام می شود و نیازی به فعالیت خاصی نیست .

1-“خواست شما یعنی اجراء…همان خواست شما  که به او تشعشع دفاعی بدهید میشود نظر واجراء میشود ، شما نمی گوید به فلانی تشعشع دفاعی می دهم قربةالی الله بلکه همین که شما ….نظر کنید به مکان به جهت اعمال تشعشع دفاعی جهت پاکسازی از آن مکان عمومی و این خواست شما اجراء میشود “(ص78 دوره تشعشع دفاعی)

2-“آن چیزی که منظور شما باشد اجراء میشود وآنچه که در ذهن تان دارید آن اجراء می شود “(ص18 دوره مستری)

3-انديشه مهم است نه صاحب انديشه (اصل اصالت انديشه) (طاهری ،1388،ص 103)

7- دعا (تلقين)

مفهوم دعا در تفکر نوین به معنی خواستن از خدا نیست و در واقع  نوعی تلقین است .این قسمت در عرفان حلقه بیشتر در فرادرمانی به چشم می خورد  در بیماری ها و برخی مشکلات  بجای درخواست از خداوند از کلماتی استفاده میکنند که بیشتر شبیه تلقن است مثلا برای درمان بیماری افسردگی و…”فقط یک اسم و اعلام تشعشع دفاعی همین و تمام “(ص20تشعشع دفاعی )

ویا از کلماتی استفاده می کنند مانند  مثبت2،مثبت1-کنترل تشعشع منفی1،2،3،4،5،6 واین نام ها را درمان کمکی میدانند .آقای طاهری می گوید نام گزاری حلقه ها را هم ما انجام دادیم “مثلا گفتیم مثبت 2 رفتیم توی اون حلقه و تشعشع اون حلقه جا ری میشود “(ص60تشعشع دفاعی)

 عرفان حلقه می گوید وقتی خواب اموات را می بینی مثبت 2 بدهید(61تشعشع دفاعی )(بجای اینکه قران بخوانند و از خداوند برای او طلب مغفرت کنند)

 

8- جاذبه حیوانی

درمورد جاذبه حیوانی در تفکر نوین گفته میشود انسان در افراد دیگر به صورت ناخوداگاه اثر بگزارد به طوری که افراد کمتر از اراده خود استفاده کنند وتلقین پذیر شوند  این مطلب در عرفان حلقه به نوعی در مورد آقای طاهری موسس عرفان حلقه دیده میشود . افراد عرفان حلقه چنان تحت تاثیر طاهری قرار گرفته اند گویا او پیامبری از جانب خداست و در مواردی بدلیل صحبت های او پا روی اعتقادات خود و فرمان الهی می گزارند مثلا کسی که مقید به نماز بوده در عرفان حلقه وقتی طاهری می گوید ترمز دستی را بکشید تا کیفیت و اشتیاق کارتان بالا رود ، تحت تأثیر حرفهای طاهری نماز را کنار می گزارد  درحالی که شریعت اسلام در هر شرایطی بر نماز تأکید می کند  وترک نماز را جایز نمی داند .

پيروان عرفان حلقه در معرفي طاهري ا ين طور مي گويند بي آنكه كسي به او آموخته باشد متوجه اين حقيقت شده كه بر جهان هستي هوشمندي عظيم حاكم است اين آغاز دريافت هاي شهودي يا در اصطلاح الهامات او بود.

–         آنچه در روش فرادرماني استاد طاهري ملاحظه مي كنيد درواقع ماحصل دريافت هاي ايشان از شبكه هوشمندي الهي است كه توانسته با روش علمي و كاربردي آن را در اختيار علاقه مندان به فرادرماني و بيماران قرار دهد. اميدواريم الهامات سبوحيه ايشان … (طاهری ،1387،ص 13)

–         فرادرماني نوعي درمان مكمل است كه توسط محمدعلي طاهري بنيان گذاري شده (همان ص 73)

–         مصداق اين نظريه تجربه ارزشمند استاد طاهري است كه با خودجوششي و درون كوششي بسيار توانسته راهي به شبكه كيهاني وجود پيدا كند و براساس يافته ها و نمودها نظريه خاصي را ارائه نمايد. (طاهری ،1388،ص 39).

جاذبه حیوانی در تفکر نوین در حوزه مدیریت می گوید طوری در افراد نفوذ کنی که بپذیرند  واین موضوع در عرفان حلقه دیده میشود . آقای طاهری کتابی با این نام نیز  دارد “مدیریت کل نگر” در آنجا می گوید مدیری که دل کارمندان خود را بدست آورد ممکن است هرگز نتواند محاسبه کند خدمت گزاری متقابل آن کارمند چه میزان منافع سازمان را تضمین خواهد کرد (طاهری ،1391ص23)

9- خوش بيني

عرفان حلقه هركسي را كه وارد آن مي شود بسيار به آينده اميدوار مي كند و خوش بيني بين افراد خود رايج كرده كه هركسي با هر ديني و مذهبي فقط با اتصال به حلقه بدون نياز به هيچ سعي و كوششي در صراط مستقيم قرار مي گيرد و به كمال مي رسد. ومطالبی که در کتاب های عرفان حلقه آمده نشان از خوش بینی ای است به معنای که تفکر نوین می گوید :

–         در عرفان كيهاني عوامل انساني، خصوصيات فردي، … نقشي در ايجاد اتصال و دريافت هاي ماورايي ندارد (مثل سن، استعداد، رياضت، سعي و كوشش و …)

هر انساني صرف نظر از نژاد، مليت، دين و مذهب تحول خواه و كمال پذير بوده مي تواند در صراط مستقيم قرار بگيرد. (طاهری ،1388،ص 102)

–         تضاد با ديگران سد اصلي در رسيدن به مقام انسان صالح است (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 150)

–         صلح با عوامل هستي سرلوحه همه ي امور قرار دارد (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 121)

–         انسان صالح با خدا، با هريك از اجزاي هستي با خود و با ديگران به صلح رسيده و با هيچ كدام تضادي ندارد (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص142)

–         عرفان حلقه انسان شمول است و همه مي توانند آن را تجربه كنند (طاهری ،1387ص 20)

باقي ماندن در جهنم محال است همه وارد بهشت مي شوند (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 266)

(با توجه به ص 233 و 274 نهايتاً همه انسان ها در پايان چرخه و در آزمون آخر جواب مثبت داده و به وحدت مي رسند).

در تفکر نوین خوش بینی سطوح مختلفی دارد از خوش بینی به خود و توجیه گناه گرفته تا خوش بینی به شیطان  در عرفان حلقه هم ترمز دستی می کشند و گناه ترک نماز را  این گونه توجیه می کنند که می خواهند کیفیت و انگیزه بهتری داشته باشند .

در مورد خوش بینی به شیطان  و نگاه مثبت به آن نیز مطالبی در كتاب هاي طاهري آمده که به نمونه های اشاره مي كنيم:

ابليس اولين معلم است. (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 219)

خدا مأموريت اين نافرماني را به ابليس داده (خدا به شيطان گفته كه بر انسان سجده نكند) ( همان ص218  )

شيطان در هستي نقشي را ايفا مي كند كه جايگزيني ندارد اگر شيطان نبود جستجوي كمال و خداجويي معنا نداشت. (طاهری ،2011 ،ص 46)

شيطان در وجود هر انساني سهم مشخصي دارد و كسي نيست كه در دورن خود عامل تضاد نداشته باشد. (طاهری ،2011، انسان و معرفت ص 219)

اگر شیطان نبود ما کی دنبال خدا بودیم (ص23دوره مستری )

بحثی در عرفان حلقه مطرح است با عنوان افسردگی تشعشعاتی که می گوید تفکرات انسان  جنبه مثبت ومنفی دارد ، در صورتی که مثبت باشد ، ایجاد تشعشع مثبت کرده و اگر منفی باشد ایجاد تشعشع منفی می کند . تشعشع مثبت مارا در فاز مثبت قرار می دهد واگر منفی باشد در فاز منفی قرار داریم.(طاهری ،1387،ص139و170)

10- تأييد باور عصر جديد

همان طور که در تفکر نوین اشا ره شد عصر جدید عصری است که بشر در ارتباط با موجودات فرا زمینی قرار می گیرد عرفان حلقه هم از موجودات غیراورگانیک می گوید که در ارتباط با انسان ها قرار گرفته اند و راهکار های را برای برخورد با آنها بیان می کند و  طاهری از عصر آشکار شدن تشعشعات صحبت می کند :1-” ما داریم وارد عصری می شویم که عصر آشکار شدن تشعشعات است یعنی انسان با زبان اصلی خودش که زبان تشعشعات است آشنا می شود و جنگ های

تشعشعاتی هم نمود عملی خودش درا پیدا می کند”(ص89جزوه تشعشع دفاعی )

2-انسان در عصر حاضر پا به عرصه اي نهاده است كه مي توان آن را عصر هوشمندي ناميد (طاهری ،2011،فرادرمانی ص 36)

عصر جدید در تفکر نوین این طور بیان می شود که ما وارد عصری می شویم که انسان آگاهی معنوی نوین ای را تجربه میکند و این آگاهی در اثر ارتباط با شعور کیهانی حاصل می شود و مدعی اند که ما از سال 2012 وارد عصر جدید شده ایم . وما این مطلب را دقیقا در صحبت های طاهری می بینیم :”در عصری که وارد شدیم در سال 2012 موجی از آگاهی با زمین اصابت می کند و زمین را دربر می گیرد و انسان تحولات شگرفی را در زمینه شناخت آگاهی نائل می شود .

از موارد دیگری که در عصر جدید به آن پرداخته می شود مسئله تناسخ است . تناسخ در عرفان حلقه با الفاظ دیگری بیان می شود  مثل کالبد ذهنی و از واژه تسخیر استفاده می کنند .

کالبد ذهنی در عرفان حلقه به این معنا آمده که پس از مرگ انسان ، بخشی از انسان به زندگی ادامه میدهد (ص10تشعشع دفاعی) و درجای دیگری آمده کالبد ذهنی معادل اصطلاح روح در نظر اغلب مردم است (طاهری ،2011 موجودات غیر ارگانیک ،ص39) بعد از تعریف کالبد ذهنی عرفان حلقه این طور می گوید که “کالبد ذهنی افراد فوت شده وارد کالبد ذهنی  افراد زنده شده وبا اشغال ستاد فرماندهی شخص تسخیر شده بر ادراکات آنها تأثیر می گذارند (ص10تشعشع دفاعی) این مطلب در کتاب موجودات غیر ارگانیک تکرار شده ” کالبد ذهنی فرد در گذشته می تواند کالب ذهنی هر یک از عزیزان خود را تسخیر کند و موجب انتقال خصوصیات و بیماری های خود به او گردد”(ص 53)

این مطالب که در عرفان حلقه بین شده کاملا منطبق با مفهوم تناسخ است هرچند که لفظ تناسخ استفاده نشده .

این هم از دیگر مواردی بود که در عرفان حلقه بین شده اما با اسلام مخالف است . در شریعت اسلام تناسخ مردود است طبق آیات قرآنی و روایات تناسخ باطل و محال است همچنین ادله عقلی نیز تناسخ را رد می کند .

نتیجه

در این مجال سعی شد مطالبی به بصورت مختصر ارائه شود تا انشاالله کمکی باشد برای کسانی که ندانسته وارد عرفان حلقه شدن یا در حال تحقیق هستند تا بدانند که آموزه های عرفان حلقه بیش از اینکه با مفاهیم اسلامی منطبق باشد با مفاهیم غربی و غیر اسلامی تطابق دارد . عرفان حلقه نیز مثل اغلب عرفان های نوظهور همسو با تفکر نوین می باشد و اصول تفکر نوین در آموزه های عرفان حلقه مشاهده می شود .

در پایان توجه همه عزیزانی را که دنبال معرفت و کمال هستند به حدیث گرانقدر ثقلین جلب می کنم . پیامب اکرم(ص) فرمودند”:انی تارکم فیکم ثقلین کتاب الله وعترتی” برای رسیدن به عرفان اسلامی راهی جز تمسک به قران و اهل بیت  وجود ندارد.

نویسنده :  طاهره مهربان

فهرست :

واژگان کلیدی

چکیده

مقدمه

نگاهی به عرفان حلقه

تفکر نوین

اصول تفکر نوین در حلقه

منابع:

1-مظاهری سیف،حمید رضا،به سوی یک دین جهانی ،قم ، صهبای یقین ،1391

2-حسن زاده،رسول،نگاهی متفاوت به افکار نیل دونالد والش،1393

3-طاهری، محمد علی،انسان از منظری دیگر، تهران ، موتیف ، 1387

4- طاهری، محمد علی، عرفان کیهانی ،اندیشه ی ماندگار ،1388

5-طاهری ،محمد علی ،انسان و معرفت ،شرکت انتشاراتی گریگور تاتواتسی ، ارمنستان ،2011

6- طاهری ،محمد علی,فرادر مانی ،2011

7- طاهری ،محمد علی،موجودات غیر ارگانیک، شرکت انتشاراتی گریگور تاتواتسی ، ارمنستان ،2011

8- طاهری ،محمد علی،مدیریت کل نگر ،انتشارات عرفان حلقه ،1391

9-طاهری ، محمد علی ،جزوه تتشع دفاعی – وجزوه دوره مستری

10- ماری پت فیشر،دین در قرن 21 ،ترجمه مرضیه سلیمانی ، انتشارات علم ،تهران،1387

11-جان آر،هیلنز ،1386

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

دکمه بازگشت به بالا